“HELMUT EN DE STRUIKELSTEEN”

Een verhaal van Linda Amendt

‘Alsjeblieft mam, nog even naar binnen bij Pull & Bear, het is SALE!’

Bijna 12 jaar was ze, de modekoningin, die nog niet zo lang geleden hardop klaagde dat Salé een rare naam was voor een kledingwinkel. En er waren er zoveel die zo heetten.

Nu kon Ella daar hartelijk om lachen, want haar Engels was inmiddels beter dan dat van de gemiddelde vlogger op YouTube. Jammer, ze had geen truitje kunnen scoren. Dan maar even naar de overkant van de Demer, naar Bakker Bart waar het altijd zo lekker rook. Haar moeder was het wel gewend dat haar dochter heen en weer schoot door de winkelstraten van Eindhoven. Zelf was ze daar ook een ster in, getuige de volle tassen in haar hand.

Bijna viel ze over Ella heen omdat die plotseling voorover gebogen stond.

‘Ja, schat, lekker handig zo!’ riep ze tegen haar dochter. Ella kwam met een grote glimlach omhoog en toonde de glanzende euromunt die ze gevonden had.

‘Kijk eens mam, nu kan ik een extra groot broodje kopen. En moet je zien waar het op lag.’

Samen met haar moeder stond ze gebogen over twee bijzondere stenen.

‘Ik wist niet dat op deze plek ook struikelstenen lagen, deze heb ik nog nooit gezien,’ zei haar moeder verbaasd. Ella wist wat struikelstenen waren, omdat haar moeder vaak vertelde over de Tweede Wereldoorlog. En vooral over wat er toen met de Joodse mensen is gebeurd.

Ze had er zelfs een boek over geschreven, dat ze bij Ella in groep 8 voorgelezen had. Alle kinderen waren onder de indruk van het verhaal ‘Weg uit Kamp Vught’ en later ook van het kamp zelf, waar een rondleiding plaatsvond.

Ella ging op haar hurken bij de twee ‘gouden’ stenen zitten en las voor: ‘Hier woonde Max Loewenstein.’ Haar ogen gingen naar de tweede steen waarop stond:

‘Kijk mam, Helmut was 9 jaar, net als Willem! En hij is in Auschwitz vermoord,

arme jongen!’ Ella’s broertje Willem was niet mee gaan winkelen, omdat hij dat drukke gedoe vreselijk vond. Even naar Intertoys in de Heuvel was leuk, maar dan was het klaar.

Ella keek naar de cijfers bij de deur. Ze leken te bewegen. Stond er 39? Of 21? De 1,2,3 en 9 leken in elkaar over te vloeien. Ze stond nu bijna met haar neus tegen het glas van de voordeur gedrukt. Niet omdat ze dat wilde, maar omdat iets haar daar toe dwong. Broodjes bij Bakker Bart? Schoenen leken het wel!

Was ze nou helemaal gek geworden? Ze klopte op de deur, de stem van haar moeder vervaagde en was niet meer verstaanbaar.

Ella zag de jongen door het glas van de deur. Hij stond voor een hoge, smalle trap. Hij wenkte haar nogmaals. Hij leek op haar broertje, maar die droeg geen bril. Ze opende de piepende deur en liep traag door de winkel heen. Ze snoof de geur van leer op. Die kende ze van haar moeders tassen. Schoenen, overal schoenen. Ze werd toegeknikt door enkele mensen die met het leer in de weer waren. Ze lachte voorzichtig naar hen.

De jongen werd ongeduldig en gebaarde naar haar met zijn hele arm. Ze liep achter hem aan de trap op, die kraakte bij elke tree die ze nam.

Ze durfde helemaal niet, een held was ze nooit geweest, maar ze kon zichzelf niet tegenhouden. Ze zag de jongen nog net een hoek omgaan. In wat de woonkamer leek zat een klein jongetje op de grond met een trein te spelen.

‘Kijk, gisteren van Sinterklaas gekregen,’ zei hij met een hoog stemmetje, terwijl hij de trein in de lucht hield. Hij droeg niet zo’n grappig rond brilletje, maar had opvallend donkere ogen, die haar ernstig aankeken.

‘Daar in die kamer is mijn broer,’ zei hij, wijzend naar een deur, en hij liet de trein over het spoor gaan. Ella keek voorzichtig om de hoek van die deur en zag het brilletje op een bed zitten.

‘Doe de deur maar dicht.’ Ze deed braaf wat hij haar opdroeg. Sinds wanneer liet zij zich wat vertellen? Hij stond op en eindigde ruim een kop lager dan Ella. Hij stak zijn hand uit.

‘Hallo, ik ben Helmut, prettig kennis te maken.’ Overrompeld door zijn nette toenadering, gaf Ella het wijze mannetje haar hand en stelde zich voor.

‘Wat doe ik hier?’ durfde ze erachteraan te vragen.

‘Stil, luister!’ riep Helmut plotseling verschrikt. Hij trok Ella ruw naar de grond en kroop naar zijn raam toe. Daar hees hij zich tot de vensterbank en keek er voorzichtig overheen.

‘Kom, kijk!’ Ella deed hem na en trok zich ook op tot net over de rand. Ze zag de straat waar ze zojuist nog met haar moeder stond, de Demer. Die leek in niets meer op de winkelstraat van een paar minuten geleden! Mama stond er niet meer. Ze zag een rode gloed aan de horizon. Een paard-en-wagen reed gehaast voorbij. Paard-en-wagen? Sinds wanneer…?

Verder kon ze niet denken. Ze hoorde nu ook wat Helmut bedoelde. Wat was dat voor lawaai?

Automatisch drukten de kinderen hun oren dicht. Ze doken op de grond.

‘Pk snel jullie koffers jongens, we gaan ervandoor. Onze straat is verwoest,’ klonk moedersstem emotioneel. Trek een extra trui aan, twee paar sokken, schoenen en je jas. Het wordt een koude tocht naar Maarheeze.’ Tocht? Maarheeze? Ella snapte niet wat er ging gebeuren. Op dit moment had ze het helemaal niet koud. Ze stond langzaam op en zag de vlammen tot aan het raam omhoog komen. Verschrikt dook ze terug op de grond. Ze voelde de hitte van het vuur. Ze keek toe hoe de jongens snel en efficiënt hun koffers vulden met hun spulletjes. Dat had Ella heel anders gedaan toen ze met groep 8 op kamp ging. Treuzelend had ze de nodige -en vooral onnodige- dingen uitgezocht, die slordig in haar tas belandden. Deze jongens waren anders. Serieus en netjes, alsof ze dit al geoefend hadden. De trein van Rolf ging als eerste zijn koffer in. Helmut pakte zijn dikste trui uit de kast en Ella’s oog viel op de gele ster die erop zat.

‘Hé, die ster ken ik. Daar staat Jood op, dat heb ik op school geleerd.’ Helmut zei niets, maar keek bedroefd en knikte langzaam. Ella besefte dat ze in een Joods gezin terecht was gekomen. Het viel haar nu pas op dat Rolf ook een ster droeg op zijn vestje.

Toen ging alles zo snel dat Ella er van tolde. Ze stonden op straat. De vader van Helmut en Rolf voorop, met daar achteraan de jongens, moeder en Ella. In een lange sliert, hand in hand, met Ella die zich vasthield aan moeders jas, renden ze door de vlammenzee. De Demer was compleet verlaten. Een spookstraat. Ella hoorde gehuil en gejammer, terwijl ze rende en rende. Haar blik viel op een ingestort huis met bovenop het puin een ijzeren ledikantje. Lag daar een baby in? Ze wilde er niet aan denken. Ze kon toch niet stoppen, ze moest hier veilig uitkomen.

Ella werd wakker van licht gesnurk. Ze opende voorzichtig haar ogen. In plaats van haar eigen vertrouwde posters aan de muur, zag ze een jongen naast zich liggen die niet haar broertje was. Zijn brilletje had hij nog op, scheefgezakt door de slaap. Zwarte vegen op zijn gezicht.

‘Helmut,’ fluisterde ze. Ze kwam langzaam overeind. Haar hoofd bonkte. Waar was ze beland? Aan de andere kant van de kamer stond een klein bed waar Rolf in lag te slapen.

Ze zag in een flits het ijzeren ledikantje op het puin staan. Ze hoorde Rolf zachtjes huilen in zijn slaap. Ze schrok van geklop op de deur. Helmut ook, want hij kwam met een ruk omhoog uit zijn bed. Het hoofd van een grote vrouw met bolle rode wangen kwam om de hoek kijken. Een dikke vinger wenkte hen en verdween weer, de deur op een kier openlatend. Wat hadden al die mensen toch, met dat gewenk. Het werkte wel, want Ella stond langzaam op uit haar bed. Bah, wat een vieze geur! Een brandlucht leek het wel. Ze vond een spiegel aan de wand en bekeek zichzelf vol afschuw. Haar gezicht vol zwarte vegen, haar lange blonde haren waren een brok klitten en haar kleren gescheurd. Nauwelijks bekomen van de schrik ging Ella op zoek naar haar schoenen. Er stonden drie paar onder een houten stoeltje. Twee splinternieuwe stevige leren veterschoentjes en een paar zwartgeblakerde All Stars. De hare. Ze trok ze aan en voelde dat haar voeten er gewoon doorheen staken! De zolen waren verschroeid door het geren door het vuur. Ze herinnerde zich geur van leer en de vele schoenen die ze had gezien in het huis van Helmut. Hij zag haar staren naar haar wiebeltenen en zei zacht: ‘Papa is schoenmaker en hij heeft vast nieuwe schoenen voor ons meegebracht, dat doet hij altijd.’

Toen ook Rolf wakker was en zijn tranen gedroogd had, vertelde Helmut dat ze in Maarheeze waren beland. Een dorp in de buurt van Eindhoven, bij een boer en boerin waar papa en mama mee bevriend waren. Helmut en zijn broertje waren er een paar keer op bezoek geweest en kenden de hele boerderij. Rolf vroeg bedroefd aan zijn broer: ‘Dus nu zijn we ge-onderduikt?’

‘Ja, Rolf, we zijn nu ondergedoken. We wisten dat het eraan zat te komen. Het is oorlog en nu met dit bombardement…’ Ella wist niet wat ze allemaal hoorde. Wat een wijze woorden voor zo’n jong mannetje!

‘Helmut, jij bent 9 jaar, hè? ‘Nee 8,’ was zijn antwoord, ‘het is nu december en pas op 18 oktober volgend jaar word ik 9. De struikelsteen verscheen in Ella’s hoofd.

Helmut, 1934-1943.

‘Vergeet het, vergeet het,’ fluisterde ze tegen zichzelf.

‘Wat moet ik vergeten?’ vroeg Helmut. De deur werd opengeduwd en de jongens riepen in koor: ‘Mama!’ Ze knuffelden haar en vroegen direct naar hun vader.

‘Papa zit ergens anders jongens. Hij is veilig, maar we kunnen hem voorlopig niet spreken, dat is nu te gevaarlijk in de oorlog.

*

Ella opende voorzichtig haar ogen. Hè, had ze nu alweer geslapen? De enige die ze zag was Rolf. Met zijn handen voor zijn gezicht geslagen zat hij op zijn bedje. Ella hoorde luid gesnik.

‘Rolf, wat is er?’ vroeg ze, terwijl ze op hem afsnelde en een arm om hem heensloeg.

‘Mama heeft Helmut weggegeven,’ kon Ella opmaken uit zijn gesnotter.

‘Wat zeg je, is Helmut weg? Hoezo, waarheen?!’ Ze zocht naar Helmuts koffer, maar die was verdwenen en zijn bed keurig opgemaakt.

Ella hoorde een warrig verhaal over de boerin die bang was geworden en twee kinderen teveel vond in huis. Ze moest weten waar haar vriend Helmut was gebleven en ze besloot de boerderij te doorzoeken. Hoewel ze nu wel doorhad dat volwassenen haar niet konden zien, sloop ze voorzichtig richting het geroezemoes. De deur met daarachter de stemmen stond op een kier en Ella maakte die iets groter.

‘Hilde, we hebben echt het beste gedaan voor iedereen.’ Die stem kwam bij de bolle wangen vandaan. Helmuts moeder sprak op een zachte en verdrietige toon: ‘Ik moet er maar op vertrouwen dat die vrouw hem naar een veilige plek brengt.’ Het was de boer die zijn zware stem liet horen toen hij zei dat het verzet zijn adresjes heus wel in orde had en dat Hilde haar zoon gauw weer in de armen kon sluiten. Ella’s hart sloeg sneller toen de moeder opstond en richting de deur liep. Ella sloop terug naar de slaapkamer waar Rolf haar met grote angstige ogen aankeek. Ella ging naast hem op het bed zitten en wiegde de kleine jongen in haar armen. Wie had ooit gedacht dat ze als elfjarige een jochie van 6 in slaap zou zingen met schaapjes?