Het levensverhaal van
Maurice Witsema

Meerdere malen, als kind, zou Maurice en zijn familie samen op vakantie gaan. Vaak met de fiets van Eindhoven naar België om te genieten, even weg van werk, school en gewoon om samen met het gezin te zijn. Ze fietsten naar plaatsen als Luik, Yperen en Diksmuide, waar ze de plekken van de Eerste Wereldoorlog zouden bezoeken om de loopgraven te zien waar de soldaten vochten en respect te tonen voor de gesneuvelden op de begraafplaatsen.

Maurice’s vader Louis en zijn oom Ies bezaten een winkel in het centrum van Eindhoven op de Demer 42, genaamd M. de Wit & Co., Maurice’s grootvader waarnaar hij vernoemd is, Maurits de Wit, stichtte de winkel in 1899.

De winkel verkocht huishoudelijke artikelen en benodigdheden, maar Maurice was vooral geïnteresseerd in het speelgoed, de goudvis en het verzamelen van postzegels. Het was een leuke plek voor Maurice om te bezoeken en hij hield ervan om bij zijn vader en oom te zijn.

Begin van de oorlog

Maurice’s eerste herinneringen aan de wereld die om hem heen draaide, waren natuurlijk het gefluister en de discussies tussen de volwassenen in zijn leven. De angstgevoelens van zijn ouders en intense gesprekken over wat er in Duitsland gebeurde. Het gezin verzamelde zich rond de radio en luisterde aandachtig naar het nieuws van buurland Duitsland. Nederland had toentertijd een streng beleid ten aanzien van immigratie. Nederlandse arbeiders waren bezorgd dat nieuwe vluchtelingen op dat moment de broodnodige banen zouden overnemen. Maar na Kristallnacht (9 op 10 november 1938) in Duitsland, werd besloten om de grenzen te openen voor mensen die geen bedreiging vormden voor de werksituatie in Nederland.

Met de hulp van Joodse leiders kwamen spoedig Duits-joodse kinderen in Eindhoven aan. Ze kwamen alleen aan per trein zonder hun ouders aan. Ze waren gestuurd voor hun eigen bescherming. Een deel van de kinderen werd naar een plaats met de naam Dommelhuis in Eindhoven gestuurd en in het weekend bezochten ze Joodse gezinnen zoals die van Maurice.

De kinderen kwamen op zaterdag vanuit het Dommelhuis waarna de familie van Maurice hen eten gaf en een paar spelletjes speelde. De meeste kinderen die langs kwamen, waren in dezelfde leeftijd zoals Maurice.

Nederland had voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog een strikt neutraliteitsbeleid, maar dat eindigde allemaal toen Duitsland op 10 mei 1940 Nederland binnenviel. Maurice was toen 11 jaar en in de zesde klas van de basisschool. Maurice was op dat moment thuis, die dag waren de scholen gesloten. Hij en zijn familie luisterden naar de radio voor nieuws over wat er gebeurde. Vijf dagen later en slechts een dag nadat Rotterdam was gebombardeerd gaven de Nederlandse troepen zich over. Koningin Wilhelmina vluchtte samen met haar dochter en de prinsesjes naar Engeland. Ze begon inspirerende boodschappen te sturen via Radio Oranje en was zeer inspirerend voor het Nederlandse verzet.

1941 – 1942

In het voorjaar van 1941 bestond de Philips-fabriek al 50 jaar. De arbeiders gingen de fabriek uit om een feestje te houden in het centrum van Eindhoven. Dit veranderde al snel in een anti-Nazi-demonstratie. De Duitse Grüne Polizei, de Duitse militaire politie, verbood de demonstratie. De zondag na de demonstratie werden Maurits’s vader en oom Ies gearresteerd tijdens het spelen van een spelletje bridge in hun favoriet café. De benodigdheden voor het jubileumfeest waren gekocht in hun winkel. De Duitse politie kwam naar Maurice’s huis om huiszoeking te doen. Zijn vader en oom ontvingen beiden een gevangenisstraf van zes maanden en een boete van een paar duizend gulden. Ze brachten drie maanden door in de politie-gevangenis in Eindhoven en drie maanden in de gevangenis van Scheveningen. Gelukkig werden ze aan het einde van hun straf vrijgelaten en mochten ze naar huis gaan.

Ondertussen kreeg hun winkel, M. de Wit & Co., in de tijd dat de vader van Maurice in de gevangenis zat, een nieuwe Duitse verwalter (supervisor) terwijl Maurice’s moeder de leiding had over het runnen van de winkel. Voorzichtig lukte het zijn ouders om geld en de postzegelverzameling uit de winkel te smokkelen.

In 1941 moesten Maurice en zijn hele familie zich inschrijven bij de Joodse raad. Het was bemand met Philips-medewerkers. En hij kreeg zijn ster.

Deze gele ster moest op al zijn kleding worden genaaid om aan te geven dat hij joods was. Hij moest het schoon houden en de ster moest te allen tijde zichtbaar zijn. Het was een gele Davidsster met het woord Jood.

Onderduiken

Het was in augustus 1942, toen er op de deur geklopt werd. Een man met een normaal ogende brief stond voor Maurice’s moeder. De brief bevatte orders voor het hele gezin om de volgende dag op het treinstation in Eindhoven te melden waarna ze naar een werkkamp in Westerbork zouden worden gestuurd.

Horror, angst en paniek in het gezin. Maurice’s vader was op zijn werk maar kwam onmiddellijk thuis toen hij het nieuws hoorde. Wat moeten ze doen? Wie kunnen ze om hulp vragen? Wat zou er gebeuren? Maurice’s vader, die in de gevangenis was geweest en terugkwam, dacht dat het misschien wel goed zou komen. Als ze zich met het hele gezin zouden melden, zou het toch zeker werken. Maar de moeder van Maurice wist het niet zo zeker. Ze had met haar neef gesproken die betrokken was bij het Nederlandse verzet. De moeder van Maurice vond dat ze zijn advies moesten volgen. De beslissing was genomen, ze zouden verdwijnen en onderduiken.

Terwijl de paniek nog steeds door hun huis stroomde, werden rugzakken haastig ingepakt met een paar kledingstukken en de kostbare familie stukken werden snel opgeborgen bij het huis van een buurman om ze daar veilig te bewaren. Waaronder de postzegelverzameling van M. de Witt & Co. Die avond liepen ze het ouderlijk huis uit, de nacht in en gingen op weg naar wat hun eerste plek zou worden om zich te verstoppen. Verdwijnen van iedereen die ze kende.

Er was geen verhaal dat moest worden verzonnen over de verdwijning van de familie. Iedereen die ze kende, wist dat ze ondergedoken waren. Er was op dit moment geen ander land om naar toe te gaan. Sommige mensen werden België binnen gesmokkeld om deportatie te voorkomen, maar dit was vreselijk gevaarlijk omdat mensen anderen inschakelden om zichzelf te redden. Opnieuw wordt het woord “onderduiken” genoemd … wat letterlijk betekent om onder te duiken. En dat is wat mensen aan het doen waren … verstoppen onder iets dat hen in leven zou houden. Zolders, schuren, kelders, het bos, ondergronds, overal en altijd zo lang mogelijk verstoppen. Gelukkig voor een deel van de Joodse mensen die zich schuilhielden, kwamen familie en vrienden hen te hulp. Ook het Nederlandse verzet, hoewel lang niet altijd goed georganiseerd en toch lukte het velen door heel Nederland. Georganiseerde voedselbonboeken en andere documenten die nodig zijn om de Duitsers voor de gek te houden. Het was een groot risico, niet alleen voor de mensen die zich verborgen hielden, maar ook voor de mensen die de bescherming verzorgden. Als ze werden gepakt, werden mensen gedeporteerd naar Westerbork of zelfs ter plaatse doodgeschoten. De mensen die hielpen, kregen ook een zware straf.

Hoogstraat

Maurice en zijn familie gingen toen naar een groot huis in het centrum van Eindhoven aan de Hoogstraat.

In dit huis woonden twee gezinnen. De familie Scholten had twee zonen en een dochter en de familie Mes had twee kleine dochters. De heer Scholten deed niets, maar mevrouw Scholten kocht voedsel in vertrouwde winkels. Dhr. Jan Mes leverde voedselbonnen en was actief in de ondergrondse organisatie. Hij werkte in de Philips-fabriek.

In dit huis waren de volgende joodse gezinnen verborgen:
De heer en mevrouw Louis de Wit-Leviticus met een zoon van 14 (Maurice) en een dochter van 12 die Maurice’s zuster Miriam (Ineke) was; De heer en mevrouw Ies de Wit-Roosenveld met een dochter van ongeveer 20; De heer en mevrouw Wertheim-Blomhof; hun vader, B. Blomhof en hun oom en tante, meneer en mevrouw M. Blomhof.

Ze sliepen boven met de gezinnen in aparte kamers en Maurice sliep in de hal. Overdag konden ze in een grote ruimte zitten. De mannen lazen en speelden kaarten, de vrouwen maakten een maaltijd klaar terwijl Maurice en zijn zuster studeerden en werden onderwezen door hun vader. Sommige oude buren, die betrokken waren bij de ondergrondse, bezochten hen van tijd tot tijd.

Op 18 september 1944 werden Eindhoven bevrijd door de Amerikaanse 101st Airborne Division en het Britse Tweede Leger. Een paar dagen eerder hadden ze vanuit het huis het bombardement op de luchthaven van Eindhoven gezien door de Amerikaanse en Britse vliegtuigen.

Daarna zagen ze vliegtuigen met parachutisten van de Amerikaanse 101st Airborne Division en vliegtuigen met zweefvliegtuigen die over het huis vlogen. Op 18 september zagen ze de eerste Amerikaanse soldaten het huis passeren en mochten ze voor het eerst sinds lange tijd weer buiten het huis.

Na de oorlog

Na een paar dagen kon Maurice’s familie verhuizen naar het huis waar ze eerder woonden aan de Rodenbachlaan.

De mensen die daar hadden gewoond waren gedwongen te vertrekken. De familie van Maurice ontving meubels van een Nazi-medewerker. Ze woonden met twee gezinnen in hun huis en na een korte tijd kwamen de zuster van zijn moeder en haar dochter bij hen inwonen. Zijn neef die Sobibor overleefde werd door de Russen bevrijd en kwam ook bij hen wonen.

Naarmate de tijd verstreek, zorgde het huis de Wit voor bedden en onderdak voor terugkerende Joden die zich schuilhielden en kampen die kwamen registreren. Omdat het huis vol was, gingen Maurice en enkele van zijn vrienden wonen en werken op een school die door nonnen werd gerund. Deze school werd veranderd in een tijdelijk ziekenhuis. Maurice hielp hier waar hij kon, zoals de kamers volledig verduisteren indien nodig. Hij was ook verantwoordelijk voor het oproepen van de dokter als iemand op het punt stond een baby te krijgen.

Begin 1945, toen de oorlog in Noord-Holland en de rest van de wereld werd voortgezet, kon Maurice zijn opleiding in Eindhoven hervatten. In hetzelfde jaar opende zijn vader en oom een winkel in het centrum van Eindhoven. De oorspronkelijke winkel op Demer 42, opgericht door zijn grootvader, was op 6 december 1942 verwoest door een Engels bombardement.
Op 5 mei 1945 was Nederland volledig bevrijd en had men de enorme taak om het leven op te pikken. Velen zouden nooit terugkeren en degenen die dat wel deden waren uitgehongerd, gewond en voor altijd emotioneel beschadigd.

Hoe het verder ging

Terwijl hij zijn studies voortzette tijdens het schooljaar en klaar was voor een nieuw avontuur, vertrok Maurice met een vriend op de fiets en reden ze helemaal naar Parijs. Het leven voelde nog nooit zo goed, 19 jaar oud en doen waar ze zin in hadden. Ze hebben veel dingen gezien en gedaan tijdens deze spannende reis naar Parijs. Ze reisden door de Champagne regio en gingen daarna verder naar Parijs. Ze verbleven op een meisjesschool die in de zomer als herberg werd gebruikt. Rennen door de stad met de Eiffeltoren, Champ Elysees, ogen wijd open in de rosse buurt en nemen zelfs deel aan een show in de sta-ruimte, Casino de Paris genaamd. Oh wat fantastisch was het om jong te zijn én in Parijs!

De volgende zomer liepen Maurice en een vriend naar het zuiden van Frankrijk. Geniet van de prachtige bezienswaardigheden van Nice en Cannes en geniet van de tijd langs de Middellandse Zee.

In 1951, na zijn technische opleiding afgerond te hebben, kreeg Maurice een baan bij een Nederlandse rederij, KPM, in Indonesië. De familie Mes waar hij bij was gebleven, was eerder naar Indonesië verhuisd waar Mr. Mes een baan kreeg in Bandung op hetzelfde moment dat Maurice in Djakarta aan het werk was. Hij ging verschillende keren naar Bandoeng om hen te bezoeken, aangezien Bandoeng cooler is dan Djakarta. Hij bracht 6 jaar door in Indonesië voordat hij terug moest vanwege de problemen tussen Indonesië en de Nederlanders. In 1958 vertrok Maurice vervolgens voor ongeveer 4 maanden naar Singapore voor een bedrijf dat KPM heette, en hielp mee met het inventariseren van alle gestolen of beschadigde schepen. Hij ging toen naar Israël om te werken voordat hij uiteindelijk in 1962 terugkeerde naar Holland en daar als een commerciëel technicus werkte.