3 mei 1943 Stakingen en executies

Op 29 april 1943 maakten de Duitse bezetters bekend dat Nederlandse mannen en oud-militairen zich moesten melden voor de Arbeitseinsatz. Dit creëerde een golf van onvrede en zo begonnen de April-meistakingen. Via deze stakingen lieten Nederlanders hun onvrede zien aan de Duitsers, maar lieten de Nederlanders vooral ook zien dat zij op één lijn zaten met elkaar. Daarnaast zijn veel Nederlandse mannen ondergedoken en heeft uiteindelijk maar een fractie van hen (8.000 van de 300.000 man) zich gemeld.

“De 29ste april wordt bekend gemaakt, dat het gehele Nederlandse leger weer in krijgsgevangenschap weggevoerd zal worden! Een geweldige opwinding in het gehele land is het gevolg, overal breken stakingen uit. In de loop van de middag lopen alle Philipsfabrieken leeg, de volgende dag wordt nergens gewerkt. Overal staan oproepen tot staking aangeplakt. Om 12 uur wordt het standrecht afgekondigd, maar ’s middags lopen de fabrieken opnieuw leeg.” Dagboek fragment F. Fast

Bij de N .V . Philips’ Gloeilampenfabrieken te Eindhoven verliet het personeel donderdagmiddag 29 april weliswaar het bedrijf niet, maar werden uit verschillende afdelingen toch sit-downstakingen gemeld, die op toenemende spanning wezen. Op vrijdag 30 april ’44 legde het personeel van de Philipsfabrieken het werk neer. Deels ook noodgedwongen omdat ook de Staatsmijnen staakten, hierdoor stagneerde spoedig ook de gasleverantie, met het gevolg, dat alle industrieën, die op deze gastoevoer waren aangewezen, zoals een gedeelte van de Philipsbedrijven, tot stilstand kwamen.

Frits Philips heeft op vrijdagmiddag 30 april 1943 overleg gepleegd met de Verwalters (Duitse Toezichthouders) en hun voorgesteld, dat Philips de volgende zaterdagochtend vrij zouden geven. Zij stemden toe, en kort daarna werd aan de fabriekspoorten bekend gemaakt dat zaterdag niet zou worden gewerkt. Ook de Ruestungsinspektion, waarmee intussen telefonisch overleg was gepleegd, gaf haar toestemming. Het niet werken op deze zaterdag kon dus niet als een staking worden beschouwd.

Zaterdag 1 mei, dag van de arbeid, deze ene keer een vrije dag. Veel mensen gaan naar het centrum Eindhoven.

Ooggetuigen hebben meegedeeld, dat zij zaterdagochtend enige open vrachtwagens van Philips zagen, vol arbeiders, die met rood-wit-blauwe en met rode vlaggetjes zwaaiden en liederen zongen. Op dit dag vinden al de eerste arrestaties plaats.

Van arbeiderszijde is er over geklaagd, dat een gedeelte van het hoger Philipspersoneel niet openlijker partij koos voor de stakers.

Op zondag 2 mei 1943 verzocht de Philipsdirectie het personeel dringend de volgende dag het werk weer te hervatten Zij kon de arbeiders buiten Eindhoven evenwel niet tijdig meer bereiken. In de stad werden pamfletten verspreid om met de staking door te gaan. Eén van de initiatiefnemers en leider van de staking bij Philips in Eindhoven was Rien van Bruggen. Hij werkte op Nat.Lab als chemicus en zeer actief in het verzet.

Op maandag 3 mei bleken de Duitsers het domste te hebben gedaan, wat zij dat moment konden doen. De mensen die maandag ochtend naar hun werk wilden gaan, zagen plotseling aan de poorten een zware Duitse bewaking, waarop velen niet eens naar binnen gingen.

Erger was dat, door een overigens begrijpelijke voorzorg van het gemeentelijke gasbedrijf, onze fabrieken zonder gas stonden. De gasvoorziening door de Staatsmijnen had wegens enkele stakingen korte tijd gestagneerd, maar was intussen hervat, waarop men bij de gemeente had besloten eerst voor bevolking de gashouder vol te pompen, alvorens aan Philips gas te leveren. Op de fabriek was echter de reactie: „Zie je wel: geen gas! Dus ze staken nog in Zuid-Limburg. Dan gaan wij ook naar huis”. Onze fabrieken waren al dun bezet, en de lui die er wel waren, begonnen zich meer èn meer onbehaaglijk te voelen. Ten slotte liepen ook zij de poort uit.

In de binnenstad werd het rumoerig, er ontstonden opstootjes, waarbij ergens een melkwagen werd omgegooid. De toestand werd beklemmend.

Die maandag 3 mei 1943 constateerde de Sicherheitspolizei dat maar weinig Philips personeel op het werk was komen opdagen. Het Polizeistandgericht voor Noord-Brabant installeerde zich in het hoofdkantoor van Philips en liet het aan de gemeentepolitie over, een keuze te doen uit het grote aantal arrestanten, dat die dag door overvalwagens van alle kanten werd aangevoerd. Maandagmiddag werden zeven arbeiders op Philipsterrein gefusilleerd.

Voor het vuurpeloton verschenen, P. J. Verhoeven, W. van Beek en J. C. Gielen werkzaam bij Philips. P. van Kempen was in dienst bij Bata te Best, G. van Werts bij de N .V . Mignot & de Block te Eindhoven. In de avond is ook J. G. Eilers gefusilleerd, werkzaam bij Philips als Televisie-ingenieur/assistent laborant en actief in het verzet. Even daarvoor is landarbeider Simon van Zantvliet doodgeschoten, beide zijn niet vermeld op het Duitse plakaat. Van de slachtoffers is niet bekend, waar zij begraven liggen. Van de zijde van de bezetter was verordonneerd dat de stoffelijke overschotten niet aan de nabestaanden mochten worden teruggegeven. Om de gefusilleerde mannen te herdenken is op het voormalige Philips-terrein, Glaslaan een monument opgericht.

Ook de directie van Philips wordt niet ontzien. De Duitsers dreigen “dat wanneer alle arbeiders 4 mei om acht uur niet aanwezig waren, de directie, waaronder Frits Philips, doodgeschoten zou worden”. Ook in de dorpen om Eindhoven, waar veel Philips arbeiders woonden, door de Duitsers via luidsprekerwagens omgeroepen: als de bevolking wilde voorkomen dat ingenieur Frits Philips zou worden doodgeschoten, dan moest iedereen weer gauw aan het werk gaan.

Deze terechtstellingen en het bericht dat Frits Philips en sommige directeuren gearresteerd waren, zorgde voor de beëindiging van de staking in Eindhoven. De Duitsers “gijzelen” Prof. Holst en de heren Dijksterhuis en De Vries. Ze zijn een aantal dagen opgesloten. Deze poging tot intimidatie had voor Eindhoven effect. Frits Philips werd langer gevangen gehouden en hij kwam pas op 20 september ’43 weer op vrije voeten. Zijn was zijn rol als directeur uitgespeeld. Het Duitse regime werd straffer en de productie bij Philips werd bijna volledig afgestemd op de oorlogsindustrie. Philips Eindhoven is in 1944 geleidelijk volledig in Duitse handen gekomen. Het enige voordeel hiervan was dat Philipspersoneel waren vrijgesteld om in Duitsland te gaan werken.

Meer informatie